Reasumując to, co już na ten temat powiedziano, należałoby stwierdzić, że nie mamy wpływu na nasze zdrowie w ciągu życia ani też na to, czy starzejemy się dobrze czy kiepsko, ponieważ nie możemy zmienić odziedziczonej konstytucji. Na szczęście tak nie jest. Czym jesteśmy i jakimi jesteśmy w danym momencie zależy od dwu oddziałujących wzajemnie na siebie czynników dziedziczności i środowiska. Dziedziczność jest czymś, czego nie możemy zmienić, ale możemy zmienić nasze środowisko, tak aby dać więcej szans naszej odziedziczonej konstytucji. Ten fakt można zilustrować porównaniem z dziedziny ogrodnictwa. Pozwala się przez jakiś czas rosnąć roślinie wyhodowanej z możliwie najlepszego gatunku, a potem pozbawia się ją wody. Roślina zwiędnie i zginie niezależnie od tego, jak znakomita jest jej odziedziczona konstytucja, ponieważ środowisko nie może jej dłużej utrzymać przy życiu. Z drugiej strony roślina wyhodowana z gatunku średniego, lub nawet kiepskiego, może rozwinąć się w odporny egzemplarz, jeśli jest zaopatrzona we właściwą glebę i nawóz, w odpowiednią ilość wody i słońca, innymi słowy w lepsze środowisko. Co właściwie mamy na myśli pod określeniem środowisko oczywiście w powyższym kontekście? Słyszymy dzisiaj bardzo wiele o niebezpieczeństwach wynikających z zanieczyszczenia atmosfery, rzek i oceanów, miast i wsi. Wszystko to ma doniosłe znaczenie dla ludzkiego życia i zdrowia. Ale w tekście tej książki pod określeniem warunki środowiskowe rozumiem nie tylko takie różnice, jak życie w zakurzonych miastach czy w zielonej wsi, w krajach tropikalnych czy poza kręgiem arktycznym, lecz także o wiele bardziej osobiste kryteria naszych życiowych przyzwyczajeń, dziedzictwa kulturalnego i światopoglądu.
Czy wszystko zależy od dziedziczności?
